Viêm tai giữa là gì? Thực trạng mắc viêm tai giữa ở trẻ em Việt Nam
Tai có ba phần chính: tai ngoài, tai giữa và tai trong
- Tai ngoài bao gồm vành tai bên ngoài và ống tai (ống thính giác bên ngoài)
- Tai giữa là một khoảng không gian chứa đầy không khí nằm phía sau màng nhĩ. Trong đó có một đoạn nhỏ được gọi là ống Eustachian nối tai giữa với phần sau của mũi. Ống này giúp cân bằng áp suất không khí giữa bên tai ngoài và bên tai giữa. Tại đây có chứa các xương mỏng manh có tác dụng truyền các rung động âm thanh từ màng nhĩ đến tai trong.
- Tai trong chứa ốc tai có chức năng chuyển đổi rung động âm thanh nhận được từ tai giữa thành tín hiệu. Những tín hiệu này được dây thần kinh thính giác đến não và giúp trẻ nhận biết được âm thanh.
Cấu tạo của tai
Viêm tai giữa là tình trạng nhiễm trùng ở khu vực tai giữa. Nguyên nhân gây viêm tai giữa thường do vi khuẩn hoặc virus, Tuy nhiên phần lớn nguyên nhân là do các vi khuẩn khu trú sẵn trong mũi và họng của trẻ, thường xảy ra sau một đợt cảm lạnh, viêm họng hoặc một số bệnh nhiễm trùng đường hô hấp khác.
Viêm tai giữa chủ yếu xảy ra ở trẻ em, hơn 80% trẻ bị ít nhất một đợt viêm tai giữa cho đến khi trẻ được 3 tuổi.
Trong một nghiên cứu về viêm tai giữa ở trẻ tại Cần Thơ cho thấy, tỷ lệ trẻ viêm tai giữa ở bé trai nhiều hơn bé gái, cao nhất ở độ tuổi trẻ lên 3, thường gặp phải ở những trẻ có tiền sử viêm tai giữa và viêm đường hô hấp trên.
Phân loại viêm tai giữa ở trẻ
Viêm tai giữa ở trẻ được chia làm 3 loại:
- Viêm tai giữa cấp tính: Tình trạng viêm tai giữa xảy ra đột ngột với biểu hiện sưng tấy và đỏ. Dịch và chất nhầy bị mắc kẹt ở trong tai khiến trẻ bị sốt, đau tai và giảm thính lực.
- Viêm tai giữa có tràn dịch (viêm tai giữa thanh dịch): Dịch và chất nhầy tiếp tục bị tích tụ trong tai giữa sau khi tình trạng nhiễm trùng tai đã có thuyên giảm. Trẻ có thể có cảm giác bị đầy tai và nghe kém.
- Viêm tai giữa mạn tính có tràn dịch: Đôi khi mặc dù bé không bị nhiễm trùng tai nhưng tai bé vẫn chảy dịch trong một thời gian dài. Nó có thể gây tái phát viêm tai giữa nhiều lần và nặng hơn là gây mất thính giác ở trẻ.
Hình ảnh viêm tai giữa có dịch
Những yếu tố khiến trẻ dễ mắc viêm tai giữa?
Viêm tai giữa thường xảy ra ở trẻ em từ 6 đến 18 tháng tuổi, nhưng phổ biến nhất là trẻ dưới 4 tuổi.
Trẻ lớn ít có nguy cơ bị viêm tai giữa hơn do ít bị cảm lạnh hơn. Ngoài ra ống thính giác sẽ lớn hơn khi trẻ lớn lên, điều đó có nghĩa là ống thính giác sẽ khó bị tắc nghẽn khi bị viêm, dịch cũng sẽ ít có khả năng bị mắc kẹt trong tai giữa, dẫn đến giảm khả năng mắc viêm tai giữa.
Viêm tai giữa rất dễ tái phát, nguy cơ tái phát viêm tai giữa ở trẻ sẽ tăng lên ở những trẻ:
- Trẻ đi nhà trẻ hoặc học tại trường học, có tiếp xúc với nhiều trẻ khác đang mắc bệnh đường hô hấp
- Trẻ sống trong môi trường thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc lá, bụi
- Trẻ có tiền sử bị viêm mũi dị ứng
- Trẻ đang bị viêm VA
- Trẻ có hệ miễn dịch kém
- Trẻ bú bình khi nằm ngửa
Nguyên nhân viêm tai giữa ở trẻ
Vì sao trẻ bị viêm tai giữa?
Viêm tai giữa thường tiến triển sau một đợt nhiễm trùng đường hô hấp do virus, ví dụ như cảm lạnh hoặc cúm. Những bệnh lý nhiễm trùng này gây sưng màng nhầy của mũi và cổ họng, làm giảm khả năng bảo vệ của cơ thể, gây tăng số lượng vi khuẩn trong mũi. Nhiễm trùng đường hô hấp do virus cũng làm suy giảm chức năng của ống Eustachian (ống thính giác). Ống thính giác có vai trò quan trọng giúp duy trì áp suất trong tai. Do đó, khi chức năng ống thính giác bị suy giảm sẽ làm thay đổi áp suất trong tai giữa (như khi đi máy bay). Chất lỏng (được gọi là tràn dịch) có thể hình thành trong tai giữa, kết hợp với vi khuẩn và virus gây viêm.
Áp lực tăng lên làm cho màng nhĩ căng phồng, dẫn đến trẻ bị đau tai, quấy khóc hoặc nặng hơn có thể bị vỡ dẫn đến chảy dịch trong ống tai.
Dưới đây là một số lý do khiến ống Eustachian có thể không hoạt động bình thường:
- Cảm lạnh hoặc dị ứng
- Dị tật của ống Eustachian
Biểu hiện viêm tai giữa ở trẻ em
Dấu hiệu nhận biết trẻ bị viêm tai giữa
Triệu chứng viêm tai giữa ở trẻ sẽ có sự khác biệt giữa trẻ sơ sinh và trẻ lớn hơn. Ở trẻ sơ sinh, các triệu chứng viêm tai giữa thường không đặc hiệu và có nhiều điểm khác so với trẻ lớn. Nhiều triệu chứng của viêm tai giữa có thể do một số nhiễm trùng đường hô hấp khác do virus đồng thời gây ra.
Dấu hiệu viêm tai giữa ở trẻ sơ sinh
Trẻ sơ sinh bị viêm tai giữa thường có biểu hiện như:
- Hay kéo tai hoặc gãi tai, bứt tai
- Hay quấy khóc, ngủ không yên
- Cáu kỉnh, khó chịu
- Sốt cao trên 38 độ C
- Nôn mửa hoặc tiêu chảy
- Chảy dịch ra ngoài tai.
- Chán ăn, ăn không ngon miệng
Dấu hiệu viêm tai giữa ở trẻ lớn hơn
Ở trẻ lớn hơn sẽ có những dấu hiệu viêm tai giữa như:
- Đau tai
- Buồn nôn, nôn mửa
- Chảy dịch ra ngoài tai
- Chóng mặt, mất thăng bằng
- Sốt cao
- Đau đầu, giảm thính lực tạm thời
- Kém phản ứng với âm thanh
Chẩn đoán viêm tai giữa ở trẻ
Nếu mẹ nghi ngờ bé nhà mình đang mắc viêm tai giữa, hãy đưa trẻ đến các cơ sở y tế để được thăm khám.
Tại đây, các bác sĩ sẽ khám tổng quát và hỏi về tiền sử bệnh lý của con xem con đã từng mắc viêm tai giữa chưa, có đang mắc bệnh về đường hô hấp gì không. Sau đó sẽ kiếm tra tai ngoài và màng nhĩ bằng kính soi tai. Kính soi tai là một dụng cụ phát sáng cho phép bác sĩ quan sát bên trong tai. Tại đây, các bác sĩ sẽ thổi một luồng không khí vào tai bằng một ống soi tai khác để kiểm tra chuyển động của màng nhĩ. Nếu màng nhĩ không di chuyển, thì rất có thể là dịch tai đã tích tụ phía sau màng nhĩ. Khi viêm tai giữa liên tục tái phát hoặc dịch tai tích tụ lâu ngày có thể gây ra các vấn đề về thính giác, khi đó các bác sĩ sẽ kiểm tra thính lực của trẻ.
Soi tai để kiểm tra xem bé có viêm tai giữa không
Cách chữa viêm tai giữa ở trẻ em
Điều trị viêm tai giữa cho trẻ sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố như:
- Độ tuổi của bé, sức khỏe tổng thể và tiền sử mắc bệnh của bé
- Viêm tai giữa của trẻ có nặng hay không
- Giới hạn chịu đựng của bé với mối phương pháp điều trị
- Tùy thuộc vào sự lựa chọn của cha mẹ.
Các biện pháp điều trị viêm tai giữa ở trẻ:
- Sử dụng thuốc kháng sinh
- Sử dụng các loại thuốc giảm đau, hạ sốt
- Theo dõi sự tiến triển của bệnh
- Kết hợp tất cả các biện pháp trên.
Điều trị bằng thuốc
Thuốc kháng sinh
Thuốc kháng sinh thường được chỉ định cho trẻ dưới 2 tuổi, hoặc những trẻ bị viêm tai giữa sốt cao, nhiễm trùng ở cả hai tai. Trẻ trên 2 tuổi và có các triệu chứng nhẹ có thể dùng thuốc kháng sinh hoặc chỉ cần theo dõi xem tình trạng có tự cải thiện hay không.
Có thể sử dụng kháng sinh cho trẻ để điều trị viêm tai giữa
Thuốc kháng sinh có thể gây ra các tác dụng không mong muốn như tiêu chảy, phát ban, đồng thời lạm dụng thuốc kháng sinh có thể dẫn tới kháng thuốc. Do đó cha mẹ không nên tự ý cho trẻ sử dụng kháng sinh khi chưa có chỉ định từ bác sĩ.
Sử dụng thuốc giảm đau, hạ sốt
Cho trẻ sử dụng thuốc giảm đau, hạ sốt như Ibuprofen, Paracetamol để giảm khó chịu cho trẻ. Tuy nhiên, khi sử dụng, cần phải dùng với liều lượng chính xác theo cân nặng của trẻ.
Theo dõi tại nhà
Trong một số trường hợp, các bác sĩ sẽ khuyên mẹ nên theo dõi cho trẻ tại nhà trước khi dùng kháng sinh. Trẻ sẽ được theo dõi tại nhà trong các trường hợp sau:
- Trẻ trên 24 tháng
- Trẻ đau tai nhẹ và sốt nhẹ
- Trẻ khỏe mạnh, không mệt mỏi
Các biện pháp chăm sóc cho trẻ tại nhà bao gồm:
- Cho trẻ nghỉ ngơi
- Chườm ấm vào vùng tai để giảm đau
- Chườm mát vào vùng trán để hạ sốt
- Tăng cường bổ sung nước.
Chườm ấm tai cho trẻ để giảm đau
Trẻ theo dõi tại nhà nên được khám lại sau 24 giờ theo dõi, nếu cơn đau hoặc cơn sốt vẫn tiếp tục và trở nên nghiêm trọng hơn, khi đó trẻ sẽ được chỉ định dùng kháng sinh.
Chăm sóc trẻ viêm tai giữa
Vệ sinh tai, mũi họng cho trẻ sạch sẽ
- Nếu tai chảy dịch, cha mẹ hãy lau sạch tai cho trẻ bằng tăm bông. Lưu ý lau nhẹ nhàng không lau quá sâu gây tổn thương cho tai. Không được bịt kín lỗ tai mà nên để hở để dịch tai có thể chảy ra ngoài.
- Vệ sinh mũi cho bé hàng ngày bằng nước muối sinh lý ấm.
- Vệ sinh răng miệng cho bé, nếu bé đã lớn có thể cho bé súc miệng hàng ngày bằng nước muối ấm.
Vệ sinh mũi cho bé
Chế độ ăn uống
- Tăng cường cho trẻ ăn các thức ăn giàu dinh dưỡng, đầy đủ 4 nhóm chất
- Chia nhỏ các bữa trong ngày để bé có thể ăn hết, lựa chọn các thức ăn dễ tiêu hóa để bé dễ ăn hơn.
- Cho trẻ uống nhiều nước hoặc nước hoa quả để làm loãng dịch và tăng cường sức dề kháng, hạn chế mất nước. Nếu bé bú mẹ hoàn toàn thì cho bé tăng lượng bú.
Chườm ấm cho bé
Chườm ấm cho trẻ để trẻ nhanh hạ sốt, chườm ấm lên tai để giảm đau cho trẻ. Ngoài ra cần cho trẻ mặc quần áo mỏng, nhẹ và thoáng mát.
Các biến chứng khi trẻ bị viêm tai giữa
Thủng màng nhĩ
Một trong những biến chứng thường gặp khi bị viêm tai giữa là thủng màng nhĩ. Màng nhĩ có thể bị vỡ khi dịch trong tai quá nhiều gây tràn và đè lên màng, làm giảm lưu lượng máu và khiến mô yếu đi. Trẻ sẽ không cảm thấy đau khi màng nhĩ vị thủng, thậm chí trẻ còn cảm thấy dễ chịu và thoải mái hơn do áp lực được giải phóng. Tuy nhiên, màng nhĩ có thể tự lành nhanh trong vòng vài giờ đến vài ngày.
Mất thính lực
Dịch tràn trong tai có thể tồn tại từ vài tuần đến vài tháng sau khi hết đau do viêm tai giữa. Tràn dịch gây khó nghe tạm thời ở trẻ, và cản trở việc nghe, nói và học hành của trẻ.
Mất thính lực là một biến chứng của viêm tai giữa
Phòng ngừa viêm tai giữa ở trẻ
Không thể ngăn ngừa hoàn toàn được viêm tai giữa, tuy nhiên cha mẹ có thể áp dụng một số biện pháp để giảm nguy cơ mắc bệnh ở trẻ:
- Cho bé bú ở tư thể thẳng đứng, hạn chế cho bé bú hoặc ngậm bình sữa khi nằm ngửa
- Cho trẻ tiêm phòng đầy đủ
- Giữ ấm cho trẻ vào mùa lạnh, hạn chế cho trẻ tiếp xúc với các trẻ bị bệnh đường hô hấp
- Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với khói thuốc lá, khói than, khói bụi…
- Cho trẻ bú mẹ ít nhất trong 6 tháng đầu sau sinh, nếu có thể là đến khi trẻ được 2 tuổi, do trong sữa mẹ có rất nhiều kháng thể giúp trẻ chống lại bệnh tật.
- Vệ sinh cho trẻ sạch sẽ, nhất là tay và mũi họng của trẻ.
- Thường xuyên vệ sinh tai cho trẻ, rửa tai cho trẻ bằng nước mũi sinh lý, sau đó thấm khô để tránh tích tụ nước trong tai gây viêm nhiễm.
Cho bé bú mẹ ít nhất 6 tháng đầu sau sinh
Một số câu hỏi thường gặp khi trẻ bị viêm tai giữa
Trẻ bị viêm tai giữa bao lâu thì khỏi?
Thông thường, viêm tai giữa không biến chứng sẽ tự khỏi sau 4 đến 7 ngày mà không cần dùng đến kháng sinh.
Có cần sử dụng kháng sinh để điều trị viêm tai giữa ở trẻ không?
Không nhất thiết phải điều trị bằng kháng sinh, nhưng có thể cho bé dùng vì nó có các lợi ích như:
- Giảm nhanh các triệu chứng viêm, từ đó bé sẽ cảm thấy dễ chịu hơn sau 1 đến 2 ngày dùng kháng sinh
- Giúp giảm các biến chứng và ngăn ngừa các biến chứng có thể xảy ra như viêm não hoặc viêm xung quanh tai.
Khi nào cần gặp bác sĩ?
Hầu hết các trường hợp viêm tai giữa có thể tự khỏi trong vài ngày, tuy nhiên hãy đưa trẻ đến gặp bác sĩ nếu bé có các biểu hiện sau:
- Các triệu chứng không thuyên giảm sau 2 hoặc 3 ngày
- Trẻ bị đau dữ hội
- Chảy mủ hoặc dịch từ tai dai dẳng kéo dài
Lời kết
Viêm tai giữa là bệnh phổ biến thường gặp ở trẻ nhỏ, tuy bệnh có thể tự khỏi nhưng cha mẹ vẫn nên quan sát, theo dõi và đưa trẻ đến các cơ sở y tế để thăm khám kịp thời, tránh những biến chứng nguy hiểm hơn. Ngoài ra, hãy thực hiện những biện pháp phòng ngừa và tăng cường sức đề kháng để hạn chế tái phát viêm tai giữa ở trẻ nhỏ cha mẹ nhé.